Paralel evren, çoklu evren olarak tanımlanan birbirinden farklı gözlemlenebilir evrenlerin hipotezsel toplamıdır. İçinde bulduğumuz evren bu çoklu evrenlerin sadece bir parçasıdır. Her şeyden önce şunu belirtmek isteriz ki çoklu evrenler bilimsel bir teori değildir, fizikteki çeşitli teorilerden çıkan teori bir sonuç olduğu belirtilmesi önemlidir. Bilimsel teoriler iyi çalışılmış, gözlemler, deneyler ve bilimsel metodun diğer yöntemleriyle tekrar tekrar test edilmiş açıklamalardır; nasıl ve neden sorularına yanıt verirler ve çoğunluğun sandığının aksine varsayımdan ibaret değildirler. Çoklu evrenler de henüz bir teori aşamasında olmamasına karşın arkasında güçlü fiziksel kanıtlar barındıran bir konsepttir.
Modern bilimde çoklu evrenlerin varlığı üzerinde onlarca modelleme bulunmaktadır ve çoklu evrenler fizikte onlarca sorunu açıklar niteliktedir. Bu modellerden bir kaçına değinelim:
Uzamsal Çoklu Evren
Uzamsal çoklu evrenler modellerinde çok büyük -belki de sonsuz- tek bir uzay vardır, bu uzay daha küçük fiziksel bölgelere (evrenlere) ayrılır. Her bölgenin kendine has fiziksel yasaları ve sabitleri olabilir, ya da her bölge fizik yasalarının belirlediği nedensellik bariyerleri ile ayrılmış olabilir.
Örnekler:
- 1. Seviye Çoklu Evren
- Andrei Linde'nin Kaotik Enflasyon Kuramı
- Kuantum Mekaniğinin Everettçi Yorumu
Zamansal Çoklu Evren
Zamansal çoklu evrenler farklı zaman aralıklarında var olan evren kümeleridir. Genellikle bu evrenlerden biri yok olurken, diğeri ortaya çıkar. Bu modellerde genelde tek salınan bir mega evren vardır. Her salınım bir evrene tekabül eder. Her salınımda farklı başlangıç koşulları, farklı fizik yasaları ve sabitler ortaya çıkabilir.
Örnekler:
- The Steinhardt-Turok Ekpyrotic Modeli
- Baum-Frampton Modeli
- Penrose'un Conformal Cyclic Modeli
Metafizik Çoklu Evren
Bu yaklaşımlarda evrenler uzay-zamanda tamamen ayrıktır. Bunlar bambaşka realitelerdir. Zamansal ya da uzamsal çoklu evrenlerde bu evrenleri oluşturan fiziksel mekanizmalar vardır. Diğer taraftan metafizik çoklu evrenlerde böyle bir mekanizma yoktur. Bu evrenlerin varlığı genelde kaba gerçeklik (brute fact) olarak alınır.
Örnekler:
-David Lewis'in Modal Realizmi
Bunun yanında M kuramı ve sicim kuramı gibi bilimsel metot ile doğruluğu kesinlik kazanmasa bile matematiksel ve felsefi olarak güçlü bir alt yapıya sahip teoriler çoklu evrenleri destekler niteliğe sahiptir. Çoklu evrenlerin varlığı metafizik ve fizik gibi alanlarda filozof ve fizikçiler tarafından tartışılmaya devam ederken biz bu iddianın varlığının inanan birisini şaşırtmayacağını Kur'an ve Kur'an'ın Allah tasavvuru üzerinden anlatacağız.
İslam'ın Allah Tasavvuru ve Çoklu Evrenler
Kur'an'a göre Allah tasavvuru ayetler ve sıfatlar üzerinden baktığınızda çok açıktır ki Allah her şeye gücü yetendir:
"Ant olsun ki, Meryem oğlu Mesih için, "O Allah'tır." diyenler kuşkusuz kafir oldu. De ki: "Allah, Meryem oğlu Mesih'i, annesini ve yeryüzündekilerin tamamını yok etmek isterse, O'na kim engel olabilir?". Göklerin, yeryüzünün ve ikisinin arasındakilerin tamamı, Allah'a aittir. Dilediğini yaratır" [5:17]
"Biz, bir ayeti yürürlükten kaldırır veya unutturursak ya ona denk ya da ondan daha iyisini getiririz. Sen, Allah'ın her şeye gücü yeten olduğunu bilmez misin?"[2:106]
"Göklerin ve yerin mülkü Allah'a aittir. Allah, her şeye güç yetirendir." [3:189]
"Dönüşünüz yalnızca Allah'adır. O'nun gücü her şeye yeter." [11:4]
Tekvin, Allah’ın yerdeki ve gökteki her şeyin yaratıcısı olduğu manasına gelmektedir. Bu kapsamda; Cenab-ı Allah, yoktan var etmek manasına gelen tekvin sıfatının tek sahibidir
Kur'an'a göre Allah tasavvurunun bir evren yerine onlarca farklı evren yaratmasında bir inanan açısından hiçbir şaşılacak tarafı yoktur aksine her şeyi yaratma gücü olan bir varlığın onlarca evren yaratmak yerine tek evren yarattığını düşünmek mantıksızdır.
1. Tanrı ezeli olarak yaratıcıdır. (Öncül)
2. Yaratıcı sıfatına sahip olmak için bir şey yaratmış olmak gerekmektedir. (Öncül)
3. Tanrı bizim evreni yarattı, dolayısı ile evrenimizin sonlu bir geçmişi vardır. (Öncül)
4.Tanrı bizim evreni yaratmadan önce de yaratıcıyıdı. (1 ve 3'ten)
5. Dolayısı ile Tanrı bizim evreni yaratmadan önce başka bir evren yaratmıştı.(2 ve 4'ten)
6. Dolayısı ile İslami Teizm çokevrenin varlığını gerektirir.
Yaratıcı Sıfatından Argüman
İtiraz 1:Tanrı evreni yaratmadan önce uzay zamansal olmayan soyut nesneler gibi şeyler yaratmış olabilir.
Bu itiraz nominalizmin geçersiz olduğunu ve teistik aktivizmin başarılı bir görüş olduğunu varsayar. İki görüş de tartışmaya açıktır.
Tanrı ezelden beri soyut nesneleri yaratıyor olmalıdır. Aksi halde ilk soyut nesneyi yaratmadan önce evren yaratmış olması gerekmektedir.
Yaratıcı Sıfatından Argüman
İtiraz 2: Tanrı'nın Yaratıcı Sıfatına sahip olması için onun bir şey yaratmış olması gereksizdir. O'nun istediği bir şeyi yaratabilecek kudrette olması yaratıcı sıfatına sahip olmak için yeterlidir.
Tanrının yaratıcı sıfatı ile kudret sıfatını birbirine karıştırmaktadır.
Yaratıcı Sıfatından Argüman
İtiraz 3: Evren ezelidir, Tanrı yaratıcıdır çünkü O evreni var tutmakta ya da her saniye yeniden yaratmaktadır.
Bu itiraz Tanrı'nın ezeli tek varlık olduğu görüşü ile çelişmekte ve evreni ezeli konuma getirmektedir hem maddenin hem Tanrı'nin savunan bu Tanrı'nın kendine ait sıfatları ile çelişmektedir. Platoncu bu görüş zamanında İslam alimleri bir kısmı tarafından benimsenmiştir. (İbni Sina,Farabi)
Bu yaklaşımın kendisi zamansal çoklu evrenler olarak yorumlanabilir.
Yaratıcı Sıfatından Argüman
İtiraz 4: Bu argüman Tanrı'nın zamansal ezeli olduğunu varsaymaktadır. Ancak Tanrı zamandan münezzehtir. Mekanı ve zamanı yaratan Tanrı'nın sonu olan mekan ve zamandan münezzeh olması gerekir çünkü insanda zaman ve mekân için içerisinde bir varlıktır bu da Tanrıyı insansı özelliklerle büyük ölçüde sınanabilir bir varlık hale getirir bu Tanrının kavramalarına aykırı ve kabul edebilir değildir.
Tanrıyı zaman içinde kabul edenler için güçlü bir itirazdır.
Argüman Tanrı'nin zamansal ezeli olduğuna inananlara yöneliktir. (Örnek: İbn Teymiyye)
Kur'an'da Çoklu Evrenleri Çağrıştırabilecek Ayetler
Kur'an'ı Kerim'de sema (gök) kelimesi tekil form olarak 120 yerde çoğul form olarak ise 189 yerde geçmektedir. Tekil olarak gök anlamına gelen sema (سمو) kelimesi yeryüzünün üstünden başlayıp tüm evreni kapsar. Kur'an'da bazı yerlerde 7 gök halinde yaratıldığı geçmektedir:
"O ki yeryüzündeki her şeyi sizin için yarattı. Sonra O, göğe istiva etti; onları yedi gök halinde düzenledi. O, Her Şeyi Bilen'dir." [2:29]
De ki: "Yedi göğün ve muazzam arşın Rabb'i kimdir?" [23:86]
"Allah, yedi göğü ve benzer şekilde yeryüzünü yaratandır. Allah'ın her şeye gücünün yettiğini, Allah'ın bilgisinin her şeyi kuşattığını bilesiniz diye, buyruğu onlar arasında iner durur." [65:12]
"Böylece onları iki günde yedi gök olarak tamamladı. Ve her göğe işini vahyetti. Ve dünya göğünü kandillerle süsleyip koruduk. İşte bu, Mutlak Üstün Olan ve Her Şeyi Bilen'in takdiridir." [41:12]
سبع طبقات من السماوات "Yedi kat gökler" olarak zikredilir. Tekil olarak kullanılan سمو "gök" kelimesinden ise bütün uzay âlemi kastedilmektedir. Şu ayette olduğu gibi:
وَالسَّمَٓاءَ بَنَيْنَاهَا بِاَيْدٍ وَاِنَّا لَمُوسِعُونَ Biz göğü büyük bir kudretle bina ettik ve şüphesiz ki biz onu mütemâdiyen genişletmekteyiz [51:47]
Bu da kelimenin tekil sigasıyla hem de harf-i t’arif edatıyla gelmesinden anlaşılıyor. Talak Suresi'nin 12. ayetindeki 7 gök ifadesi belirli bir sayı belirtmek için kullanmış olabilir bunun yanında çoğunluk anlamına da gelir. Bu ibarelerden başka Kur'an'da çoklu evrenleri çağrıştıracak şu ibareler bulunmaktadır:
"Öyleyse övgünün tamamı, göklerin ve yerin Rabb'i ve alemlerin Rabb'i Allah'a mahsustur." [45:36]
"Hani Rabb'i ona: "Müslim ol" dediğinde; o da: "Âlemlerin Rabbi için müslim oldum." demişti." [2:131]
"Haydi! Firavun'a gidin ve ona: "Biz, alemlerin Rabb'inin rasulleriyiz." deyin [26:16]
Bunun yanında alemlerin rabbi ve 7 gök ifadelerinden sadece günümüzde geçmiş zamanda da çoklu evrenler varlığını düşünen alimler olmuştur:
حدثنا أحمد بن يعقوب ، حدثنا عبيد بن غنام النخعي ، أنا علي بن حكيم ، حدثنا شريك ، عن عطاء بن السائب ، عن أبي الضحى ، عن ابن عباس ، قال ( الله الذي خلق سبع سماوات ومن الأرض مثلهن ) قال : سبع أرضين ، في كل أرض نبي كنبيكم ، وآدم كآدم ، ونوح كنوح ، وإبراهيم ، كإبراهيم ، وعيسى كعيسى .
Ibn Abbas رضي الله عنه bu ayetin akabinde demiştir ki;
"Yedi adet yeryüzü! Her birinde sizin nebiniz gibi bir nebi mevcuttur. Hakeza Adem gibi bir Adem, Nuh gibi Nuh, İbrahim gibi İbrahim ve İsa gibi İsa peygamberler bu dunyada mevcud olduğu gibi sair yeryüzlerinde dahi mevcuttur."
ثم رواه البيهقي من حديث شعبة ، عن عمرو بن مرة ، عن أبي الضحى ، عن ابن عباس ، في قول الله عز وجل ( الله الذي خلق سبع سماوات ومن الأرض مثلهن ) قال في كل أرض نحو إبراهيم عليه السلام
İmam Beyhaki'den naklen Imam Ibn Abbas رضي الله عنه dedi ki;
"Herbir yeryüzünde İbrahim عليه السلام gibileri mevcuttur."
Çoklu Evrenler ve Ateizm
Bildiğiniz üzere ateist camiada mantıksal ve delilci argümanlar vardır. Bu argümanlar doğal bir fenomenden yola çıkarak Tanrı kavramının sıfatları ile çeliştiği öne sürer. Bu da Tanrı hipotezini kendi yarattığı iddia edilen bir doğada doğal bir fenomen ile çeliştiği için ateiste göre Tanrı'nın varlığını reddetmek için yeterli bir sebeptir. Bunun yanında çoklu evrenler varlığı bir çok ateistik argümanlar olasılıkları aynı zamanda fenomenlerin evrenlerden evrene değişlik gösterdiği için birçok argümanı geçersiz kılar:
Yaşamın Oluşmasına Muhalefet Argümanı
Bu argümanın amacı, evrenin büyük bir kısmının yaşama elverişli olmadığı gerçeğinden yola çıkarak Tanrı’nın varlığına karşı çıkmaktır. Bu argüman çoklu evrenlere göre cevabı açık ve nettir. Tanrı x evreninin büyük bir kısmını yaşama elverişsiz yaratmışsa bile y evreninin büyük bir kısmını yaşama elverişli yaratmış olabilir.
Kötülük problemi
Tanrı kötülüğü durdurmak istiyor da gücü mü yetmiyor o zaman her şeye gücü yeten değildir; gücü yetiyor da durdurmak mı istemiyor o zaman Tanrı kötü niyetlidir; hem gücü yetiyor da hem de durdurmak mı istiyor o zaman kötülük nerden çıktı? Hem gücü yetmiyor hem durdurmak istemiyor mu? O zaman ona niye Tanrı diyoruz? Yaşamın oluşmasına muhalefet argümanında olduğu gibi aynı durum kötülük problemi içinde geçerlidir. Tanrı x evrenine göre daha az kötülük içeren onlarca evren yaratmış olabilir. Gördüğünüz gibi artık Tanrı kavramının özellikleri ile çeliştiği iddia edilen fenomen çoklu evrenler varlığı yüzünden büyük ölçüde göreceli hale gelir. Bu da fenomenin Tanrı'nın varlığı konusunda izaha gidilemez hale getirir. Bu sebepten ötürü çoğu disteleolojik argüman çoklu evrenler varlığı ile büyük ölçüde savunulamaz hale gelmektedir. Bunun yanında bir evren üzerinden Tanrı varlığı konusunda ateizm onlarca fraksiyonlara ayrılıyor ve onlarca konuda açıklamalar felsefi olarak yetersiz kalıyor ise onlarca evrenin varlığı konusunda nasıl bir izaha gidilecek?
KAYNAKÇA:
-Erhan Aktaş, Kerim Kuran Meali
Mükemmel bir yazı daha.
YanıtlaSilBeğenmek
YanıtlaSilEline sağlık güzel bir yazı olmuş
YanıtlaSilTeşekkürler.
YanıtlaSilHarika olmuş elinize sağlık
YanıtlaSilTeşekkürler
YanıtlaSil