İslami Tanrı Tasavvuru Mutlak Kudretli Midir?

Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla ;

Hamd Alemlerin Rabbi olan Allah'a, sâlat ve selam Hz. Muhammed'e, Ehl-i Beyt'ine, ashabına ve o günden bugüne kadar gelen ve gelecek olan tüm müminlerin üzerine olsun.

Tarih boyunca birçok dinde Tanrı'nın sıfatları tartışılmış ve o günden bugüne tanrı ve tanrılar hakkında birçok görüş ortaya atılmıştır. Bu yazımızda ise Kur'an'ın ve Sünnet'in bize sunduğu tanrı tasavvurunu ele alacağız. 

Zaman, mekan ve Allah ;

İslam ümmeti içerisinde Allah'ın zamandan ve mekandan münezzeh olması ittifak ile kabul görmüştür. Kur'an'da bu sıfatların delili olarak ;"Evvel, Ahir, Zahir ve Bâtın" sıfatları en önde gelir. Yine Hz. Muhammed (s.a.v) : “Allah vardı, onunla birlikte hiçbir şey yoktu.” buyurmuşlardır. O (C.C) var iken ne zaman vardı, ne de mekan vardı, tek mevcudiyet yalnızca O'nun varlığı idi; zira O, "Vacib varlık" olandır.

Allah zamandan ve mekandan elbette ki münezzehtir: 

"هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

O, Evvel'dir ve Âhir'dir; Zahir'dir, Batın'dır. Ve O, Her Şeyi En İyi Bilen'dir."

Şimdi Allah'ın bu sıfatların tek tek anlamlarını sunacak ve açıklayacağız.

EL-EVVEL: Kur'an'da yer alan Esma-i Hüsna'dandır. Bir yerde Allah'a isnatla, "el" takısıyla mutlak ve mücerret olarak gelir. Sonsuz ve öncesiz, varoluş açısından ilk olan, varlığının başlangıcı olmayan, eşsiz ve benzersiz ve "mutlak ve sonsuz özne" anlamlarına gelmektedir.

EL-AHİR: El-Ahir, Kur'an'da El-Evvel sıfatının hemen ardından gelmektedir. Allah'a isnatla isim formunda, mutlak ve bağımsız olarak bir yerde gelir. Her şey yok olduktan sonra en son zatı kalan demektir. Bunun yanında "sonsuz ve sonrasız" anlamına da gelir. 

El-Evvel ve El-Ahir isimlerine bir bütün olarak bakmamız gerekir. Zira El-Ahir ismi  El-Evvel isminin hemen ardından gelir. İki isim bir "vav" bağlacıyla hem birbirinden ayrılır, hem de bağlanır.

Bu iki isim bize hem Allah'ın sonsuz varlığını anlatırken, hem de  zamandan münezzeh olduğunu belirtir ve "aşkınlık" sıfatının bir kısmını anlatır.

Bir varlık hem "evvel/öncesi olmayan", hem de "âhir/sonrası olmayan" ise bu onun zamandan münezzeh olduğunu gösterir. Çünkü bir varlık hem varlığın en başındaki, hem de en sonuncusu ise bu O'nun (hâlık ismi ile beraber) kıdem sıfatına delalet eder. (Kıdem, Allah’ın varlığının evveli ve başlangıcının bulunmaması, Allah’ın ezelî ve kadîm olması demektir.) Bu sıfat, Allah’ın yaratılmamış olduğunu, O’nun olmadığı hiçbir zamanın bulunmadığını ifade eder. Çünkü zamanı ve mekanı yaratan da Allah’tır. Allah’ın dışındaki bütün varlıkların -yıldızların, gezegenlerin, insanların, hayvanların, bitkilerin- bir evveli, bir başlangıcı, yaratıldıkları ve var olmaya başladıkları bir zaman vardır. Bu varlıklar önceden yok iken sonradan Allah’ın yaratmasıyla var olmuşlardır. Halbuki Allah böyle değildir. O’nun varlığının evveli ve başlangıcı yoktur. Çünkü O, var olması zorunlu varlıktır (Vacib varlık) . Geriye doğru ne kadar gidilirse gidilsin O’nun olmadığı bir zaman düşünülemez. Allah’ın varlığının bir başlangıcının olmaması, O’nun yaratılmış olduğu anlamına gelir ki bu, Allah için muhaldir, çünkü yaratılmış olan ilah olamaz. Bununla beraber, "Beka" sıfatına da delalet etmektedir. (Bekâ, Allah’ın bâkî, ebedî, sonsuz, ölümsüz olması ve varlığının sonu olmaması demektir.) Sonlu olmak, ölümlü olmak, bir gün yok olmak, yaratılmış varlıkların özelliğidir. Kâinatta gördüğümüz ve görmediğimiz, küçük ve büyük bütün varlıklar sonludur, ölümlüdür, bir gün yok olacaklardır. Allah ise böyle değildir. O, yaratılmadığı için fâni, sonlu ve ölümlü değildir. O, varlığı zorunlu tek varlıktır. Her canlı ölecektir, O ise ebedîdir. 

Rahman suresinin,"Yeryüzünde (ve âlemde) bulunan her canlı fanidir, ölümlüdür, ancak azamet ve ikram sahibi Rabb’inin zâtı bâki kalacaktır” manasındaki 26 ve 27. âyetleri ile İhlas suresinin tamamı Allah’ın bu sıfatlarını ifade etmektedir. Zamandan münezzeh olan Allah'ın mekandan münezzeh olmadığını iddia etmek elbette abes olacaktır, zira zaman evrenin başlangıcıyla var olan bir şeydir. 

Bunun yanında bir varlık eğer mekan dahilinde ise bu o varlığın ihtiyaç sahibi (mümkün varlık) olduğuna delalet edecektir. Ancak Kur'an'ın bize sunduğu Allah tasavvuru tam tersine işaret etmekte olup bize Allah'ın "Selbî" ve "Tenzihî" sıfatlarını vermektedir. 

Allah’ın Selbî ve Tenzîhî sıfatları, Allah’ın ne olmadığını ve neler yapmadığını, hangi özelliklere sahip olmadığını ifade eden sıfatlardır. Allah’ın bu sıfatlarından bir kısmını şöyle özetleyebiliriz:

Allah’ın anası, babası, eşi, çocuğu ve benzeri yoktur. O, hiçbir şeye muhtaç değildir. 

İhlas suresi, Allah’ın bu niteliklerini bize bildirmektedir. 

قل هو هللا احد هللا الصمد لم يلد و لم يولد و لم يكن له كفوا احد

“De ki O Allah tektir. O samettir yani, hiçbir şeye muhtaç değildir, her şey O’na muhtaçtır. Ondan çocuk olmamıştır yani O, kimsenin babası değildir. O doğmamıştır yani, O, kimsenin çocuğu değildir. Hiçbir şey O’na denk ve benzer değildir.” [112:1-4]

ال شريك له

“Onun hiçbir ortağı yoktur…” [6:163] 

ال تاخذه سنة و ال نوم

“O'nu ne uyuklama tutabilir ne de uyku” [2:255]

قُلْ أَغَيْرَ اللّهِ أَتَّخِذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ يُطْعِمُ وَلاَ يُطْعَمُ قُلْ إِنِّيَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكَينَ

“O (yaratıkları) besleyendir ve (kendisi) beslenmeye ihtiyacı olmayandır” [6:14]

وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ

“Allah, yaptıklarınızdan gafil değildir” [2:74]

فَمَن تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

"Allah, kullarına asla zulmedici değildir” [3:182] 

لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ

“O, yaptığından dolayı sorgulanamaz fakat onlar sorgulanırlar” [21:23]

أَوَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّا نَأْتِي الأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا وَاللّهُ يَحْكُمُ لاَ مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَهُوَ سَرِيعُ الْحِسَابِ

"Allah hükmeder. O’nun hükmünü bozacak hiçbir kimse yoktur…” [13:41]

و ما كان هللا ليعجزه من شيئ في السماوات و ال في االرض

“Ne göklerde ne de yerde Allah’ı âciz bırakacak hiçbir şey yoktur…” [35:44] 

ان هللا ال يخفى عليه شيئ في االرض وال في السماى

“Şüphesiz göklerde ve yerde hiçbir şey Allah’a gizli kalmaz” [3:5]

فلن يخلف هللا عهده

“Allah verdiği sözden asla dönmez” [2:80]

الميعاد يخلف ال هللا ان

"Şüphesiz Allah vaadinden dönmez” [3:9]

Allah'ın sıfatlarından birisinin de "her yerde olan" olması gerekir, ancak böyle bir sıfat O'nun mekan dahilinde olduğunu gösterir." denilebilir. Biz de buna karşılık olarak Allah'ın "El-Vâsi" sıfatında bahsederiz. Zira El-Vâsi, ism-i fail kalıptadır. Allah için kapasitesinin sonsuz olduğuna delalet ettiği gibi bu isim "kuşatan" anlamına da gelmektedir. Bu da demek oluyor ki İslam'ın Allah tassavvurunda yaratıcının her yerde olması O'nun kudreti ile ilişkilidir. 

Peki Allah Omnipotent (Her şeye kadir) midir? 

Bu konuda Kur'an zaten katı bir dille bunu vurgular. Allah’ın sonsuz gücünün bulunmasının yanında Kur'an, Eski Ahit'teki veya Transteizm'deki gibi yanlış ve Tanrı'ya noksanlık atfeden bu tür inanışların hepsini reddetmektedir. [50:38]

Yine Kur'an, Allah'ın mülkünde ortak kabul etmediği gibi ve kainatın her alanında mutlak ve tek hüküm sahibi olmasını (Tevhid'i) sürekli vurgular. Politeizm ve Duoteizm gibi inanış ve felsefeleri de reddetmekte ve hem uluhiyette, hem de rububiyette Allah'ın mutlak tek olduğunu ve "El-Ahad (ikincisi olmayan, tek olan) olduğunu söylemektedir. 

Allah'ın Omnipotent olmasıyla ilgili Esma-i Hüsnalar'a gelecek olursak bunlar;

"Kâdir/kâdîr/kâdirîn" (mutlak güç sahibi), "Muktedir/Muktedirun" (Varlık üzerinde mutlak otorite sahibi), "Musî" (Sonsuz ve geniş kuvvet sahibi), "Vasi" (Sonsuz kudret, ilim, irade ve rahmetiyle kuşatan), "Aziz" (Kaybedilmesinden korkulan dost, en yüksek mertebe sahibi, sonsuz güç ve izzet sahibi mağlup edilemez)'dir.

KAYNAKÇA:

1: Kur’an’a Göre Esma-i Hüsna, Mustafa İslamoğlu

2: Kitabu't Tevhid, Ebu Abdullah İbn Mende

3: https://islamansiklopedisi.org.tr/esma-i-husna

4: Esma-i Hüsna, Ramazan Sönmez

5: Felsefeye Giriş, Ahmet Arslan

6: Doksan Dokuz-El-Esmaü'l-Hüsna ile Arapça, Kübra Kılcı

7: Risale-i Nur Işığında Esma-i Hüsna, Gülşen Gazel

8: Allah'ın Güzel İsimleri Esmaü'l-Hüsna, Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ